متاستاز چیست؟

در علم نوین پزشکی علت وقوع سرطان مشخص نیست و احتمالا به‌دلیل اختلال فعالیت‌های سلولی یا عوامل ژنتیکی به‌وجود می‌آید. از کنترل خارج شدن رشد سلول‌‌ها و تجمع آنها کنار هم در هر عضوی از بدن، باعث ایجاد توده های سرطانی (بدخیم) و غیرسرطانی (خوش­خیم) می‌شود.

گاهی جهش سلول‌های سرطانی اولیه موجب تغییر در خصوصیات سلول‌های اولیه می‌شود. سلول‌های سرطانی اولیه به سایر اندام‌ها و بافت‌های بدن سرایت می‌کنند و به اصطلاح متاستاز (Metastasis) می‌دهند.

به گسترش سلول‌های سرطانی به سایر اندام بدن، متاستاز  گفته می شود که طی آن سلول‌های سرطانی از عضوی که سرطان در آن شروع شده به سایر نقاط بدن گسترش می یابند. در این مرحله به آن سرطان متاستاتیک، سرطان پیشرفته یا سرطان مرحله ۴ گفته می شود.

 

متاستاز چگونه به وجود می‌آید؟

در مراحل بالاتر برخی از انواع سرطان، سلول‌های سرطانی از بافت سرطانی اولیه جدا می‌شوند و از طریق سیستم لنفاوی یا گردش خون به سایر نقاط و اندام‌های بدن گسترش پیدا می کنند، سپس در محل جدید مستقر شده و تکثیر می‌یابند. بنابرین اندام‌های بیشتری از بدن درگیر سرطان می شوند و روند درمان بیماری سخت‌تر و گاهی غیرممکن می شود.

فرایند تکثیر سلول‌های سرطانی و متاستاز طی چند مرحله صورت می‌گیرد که خلاصه آن به شرح زیر است:

• مرحله اول، جدا شدن سلول‌های سرطانی از غده سرطانی اولیه می باشد.
• در مرحله دوم، بستر خارج سلولی تخریب می‌ شود.
• پس از تخریب شدن، سلول‌های سرطانی به سمت سایر اندام‌های بدن حرکت می‌کنند.
• نهایتا استقرار و تکثیر سلول‌های سرطانی در محل جدید صورت می گیرد.

عوامل مستعد کننده متاستاز

متاستاز در هر نوع سرطانی ممکن است اتفاق بیافتد و وقوع آن به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• نوع سرطان: برخی سرطان‌ها نسبت به سایر سرطان‌ها بیشتر احتمال گسترش دارند.
• رفتار سرطان: براساس عوامل مربوط به رفتار تومور سرطانی قابل تشخیص توسط پزشک متخصص انکولوژیست.
• سرعت رشد سرطان: هرچه سرعت رشد سرطان بیشتر باشد احتمال متاستاز آن بیشتر است.

 

فرایند متاستاز در کدام سرطان ها بیشتر اتفاق می افتد؟

متاسفانه سرطان این قابلیت را دارد که تقریبا به تمام قسمت‌های بدن انتشار پیدا کند. با این حال برخی سرطان‌ها به یک‌سری اندام‌های خاص سرایت می‌کنند و فقط آن قسمت‌ها را درگیر می‌کنند. سرطان‌هایی که به برخی اندام‌ها و نواحی خاص متاستاز می‌دهند عبارتند از:

• سرطان سینه

استخوان‌ها، کبد، ریه، قفسه سینه، و مغز را درگیر کند.

• سرطان ریه

با سرایت به مغز، استخوان‌ها، کبد و غدد فوق کلیوی، در بدن گسترش پیدا می‌کند.

• سرطان پروستات

به استخوان‌ها، کبد، ریه و غدد فوق کلیوی گسترش پیدا می کند.

• سرطان روده بزرگ

ریه‌ها و کبد را درگیر می‌کند.

• سرطان مثانه

به کبد، ریه و استخوان حمله می‌کند.

• سرطان کلیه

پس از گسترش، غده آدرنال، استخوان، کبد، ریه و مغز را درگیر می‌کند.

• سرطان تخمدان

به کبد، ریه و صفاقی متاستاز می‌دهد.

• سرطان رحم

واژن، ریه، کبد و صفاق را درگیر می‌کند.

 

اندام‌هایی که بیشتر دچار متاستاز می‌شوند؟

بیشترین اندام‌هایی که دچار متاستاز می‌شوند عبارت‌اند از:

• استخوان‌ها
• مغز
• کبد
• غدد لنفاوی
• ریه

۱) متاستاز استخوان

هر نوع سرطانی ممکن است پس از متاستاز به ‌سمت استخوان‌ها رفته و در آنجا تکثیر شود. متداول‌ترین نوع متاستاز استخوانی معمولا در لگن و ستون فقرات مشاهده می‌شود. گاهی این مشکل استخوانی از اولین نشانه‌های ابتلا به سرطان استخوان هستند، گاهی هم چند سال پس از درمان به‌وجود می‌آیند.

متاستاز استخوانی می تواند با علائم زیر همراه باشد:

• درد استخوان
• شکستگی استخوان
• بی‌اختیاری در کنترل روده
• بی‌اختیاری ادرار
• ضعف دست و پا
• حالت تهوع، استفراغ و یبوست (به علت کلسیم خون بالا)

۲) متاستاز مغز

با گسترش سلول‌های سرطانی به سمت مغز، سرطان ثانویه‌ای شکل می‌گیرد که به آن متاستاز مغزی می‌گویند. معمولا به‌دلیل درگیر شدن مغز، خطرات متاستاز مغزی بسیار وخیم‌تر از سرطان اولیه است.

از علائم و نشانه‌های شایع این بیماری و مشکلات مغزی می‌ توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردردهای صبحگاهی
• تشنج در بیمارانی که سابقه تشنج ندارند یا تغییر شکل تشنج
• حالت تهوع همراه با سردرد
• استفراغ
• سفت شدن گردن و فلج شدن اندام‌ها
• اختلالات شناختی
• فوتوفوبیا (ترس از نور)

 

۳) متاستاز کبد

سرطان کبد کشنده است و به‌دلیل بدخیم بودن درمان سختی دارد. این سرطان از مهمترین علل مرگ‌ومیر دنیا به شمار می رود. معمولا سرطان کبد از نوع ثانویه است و به‌خاطر متاستاز غده سرطانی از سایر قسمت های بدن به کبد ایجاد می شود.

سرطان متاستاتیک کبد درمان ندارد و اغلب درمان‌ها در نقش تسکین‌دهنده عمل می‌کنند.

در سرطان کبد متاستاتیک شاهد نشانه‌های زیر در بیمار خواهیم بود:

• تورم شکم یا نفخ
• کاهش اشتها و کاهش وزن
• ادرار سیاه رنگ
• زرد شدن پوست یا زرد شدن سفیدی چشم
• درد در شانه راست
• درد در قسمت بالای سمت راست شکم
• حالت تهوع
• استفراغ
• گیجی
• عرق کردن
• تب

۴) متاستاز غدد لنفاوی

سرطان غدد لنفاوی که به آن لنفوم هم گفته می‌شود، سیستم‌های ایمنی بدن یا لنفوسیت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و گاهی نتایج مرگ‌باری به‌ دنبال داشته باشد.

علائم سرطان غدد لنفاوی عبارتند از:

• کاهش وزن بی‌دلیل
• احساس خستگی مداوم
• تب و تعریق شبانه
• تنگی نفس
• تورم غدد لنفاوی گردن، زیر بغل، و کشاله ران

۵) متاستاز سرطان ریه

در سرطان‌های پیشرفته معمولا شاهد متاستاز ریه خواهیم بود که سلول‌های سرطانی از طریق سیستم لنفاوی و عروق خونی به ریه سرایت می‌کنند.

از نشانه‌های معمول متاستاز به ریه می‌توان موارد زیر را نام برد:

• سرفه‌ های مداوم
• درد در قفسه سینه
• تنگی نفس

 

روش تشخیص متاستاز سرطان

بیماران سرطان غیرمتاستاتیک که درمان شدند، همچنان باید تحت نظر پزشک مراحل درمانی خود را طی کنند و به‌صورت منظم مورد بررسی قرار گیرند. در این فرآیند آزمایش‌های خاصی از بیماران گرفته می‌شود تا مشخص شود که آیا متاستازی رخ داده است یا خیر؟

اما گاهی از همان ابتدای تشخیص سرطان، علائم متاستاز بروز می یابد و در همان آزمایش‌های اولیه تشخیصی سرطان مشخص می‌شوند.

از روش‌های مختلفی برای تشخیص متاستاز استفاده می‌شود:

• عکس‌برداری با اشعه ایکس
• سونوگرافی
• سی‌تی اسکن
• آنژیوگرافی
• اسکن MRI
• لاپاروسکوپی
• بیوپسی
• آزمایش خون

 

درمان سرطان متاستاتیک

درمان متاستاز با درمان تومور سرطانی اصلی متفاوت است. امکان درمان سرطان متاستاتیک به موارد مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• سن و میزان سلامت جسمی
• سرطان اولیه از کدام عضو بدن شروع شده باشد.
• میزان گسترش سرطان چه قدر است و کدام بافت را مورد هدف قرار داده است.
• نوع درمانی که بیمار برای سرطان انتخاب کرده است.

بااین حال در بیشتر موارد سرطان متاستاتیک درمان ندارد و در این شرایط از درمان تسکینی استفاده می‌شود. در درمان تسکینی از روش‌های درمانی جهت کنترل بیماری و جلوگیری از پیشرفت بیشتر غده‌های سرطانی و بهبود علائم بیماری استفاده می‌شود.

انواع اصلی شیوه‌ های درمانی که برای متاستاز به‌ کار می‌روند، عبارت‌اند از:

• درمان سیستمیک

این مدل درمان که بر کل بدن تاثیر می‌گذارد، شامل شیمی‌درمانی، هورمون‌ درمانی و ایمونوتراپی است.

• درمان موضعی

این روش برای ناحیه مبتلا به سرطان به‌کار میرود و شامل جراحی و پرتودرمانی است.

برخی سرطان‌های متاستاتیک قابل کنترل هستند، اما درمان نمی‌شوند. از جمله:

• سرطان سینه ثانویه
• متاستاز ریه یا سرطان ریه ثانویه
• سرطان کبد ثانویه
• سرطان استخوان ثانویه
• تومورهای مغزی ثانویه
• لوسمی مزمن لنفاوی
• لوسمی میلوئید مزمن
• مزوتلیوما

 

جهت مشاوره و یا درخواست نوبت حضوری دکتر مریم میرزایی مقدم متخصص انکولوژی، رادیوتراپی و شیمی درمانی با شماره های ۰۲۱۸۶۱۲۶۱۹۳ ـ ۰۲۱۸۶۱۲۶۳۹۵ و اینستاگرام ایشان در ارتباط باشید.