سرطان لوزالمعده یا پانکراس چیست؟

پانکراس یک ارگان با ۱۵ سانتی متر طول و ۵ سانتی متر عرض است که در پشت معده قرار دارد. پانکراس از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش برونریز که مسئول تولید آنزیم های گوارشی است که پس از ورود به روده به هضم چربی، پروتئین و کربوهیدرات کمک میکند و بخش درونریز به نام جزایر لانگرهانس که هورمون های انسولین، گلوکاگون و…. را به جریان خون آزاد میکند.

” با ایجاد جهش در دی ان ای (DNA) سلول های پانکراس، سلول ها بی وقفه رشد میکنند و بدون مرگ سلولی به زندگی طبیعی خود ادامه می دهند. تجمع این سلولها منجر به تشکیل تومور در پانکراس می شود که میتواند قسمت درونریز و برونریز غده ی پانکراس را درگیر کند. “

 

انواع سرطان لوزالمعده

تومورهای بخش برونریز پانکراس شایعترین نوع سرطان پانکراس هستند که انواع مختلفی دارند از جمله:

🎗 آدنوکارسینوما (سرطان سلول های مجاری لوزالمعده)

🎗 کارسینوم سلولهای آسینار (سرطان سلولهای تولید کننده ی آنزیم در لوزالمعده)

🎗 سرطان آمپول واتر (بدخیمی در محل اتصال مجرای صفراوی و مجرای پانکراس به دوازدهه یا روده ی کوچک)

🎗 کارسینوم آدنواسکوآموس

🎗 کارسینوم سلول های سنگفرشی

🎗 سرطان سلول های غول پیکر

سرطان های بخش درونریز که اصطلاحا تومورهای سلول های جزیره ای نامیده می شوند، بسیار نادر هستند و با توجه به نوع و محل هورمونی که تولید میکنند نامگذاری می شوند:

• انسولینوما (سرطان سلول تولید کننده ی انسولین)
• گلوکاگونوما (سرطان سلول تولید کننده ی گلوکاگون)
• سوماتوستاتینوما (سرطان سلول تولید کننده ی سوماتوستاتین)
• گاسترینوما (سرطان سلول تولید کننده ی گاسترین)
• ویپوما (سرطان سلول تولید کننده ی پپتید گشادکننده ی عروق روده ای)

 

علائم و نشانه های سرطان لوزالمعده

علائم و نشانه های سرطان پانکراس اغلب تا مراحل پیشرفته بیماری ظاهر نمی شوند به همین دلیل این سرطان به نام “بیماری خاموش” شناخته می شود. علائم سرطان لوزالمعده عبارتند از:

• درد

در ناحیه ی فوقانی شکم به علت فشار تومور بر اعصاب، درد متناوبی احساس می شود که به پشت منتشر شده و باعث کمر درد می شود.

• زردی یا یرقان

با گسترش سرطان لوزالمعده به مجرای صفراوی، مواد تشکیل دهنده ی صفرا وارد خون شده و باعث زرد شدن پوست و چشم، تیره شدن مدفوع، تیره شدن ادرار و خارش می شوند.

• از دست دادن اشتها و احساس سیری زودرس

• مدفوع چرب، کمرنگ یا خاکستری

• حالت تهوع، اسهال و استفراغ

• کاهش وزن غیر قابل توجیه

• اسپاسم عضلانی

” تجربه علائم فوق دلیل بر ابتلا به سرطان پانکراس نیست زیرا این علائم می توانند با بیماری های دیگری مشترک باشند. “

 

همچنین برخی علائم نادر سرطان پانکراس که به محل درگیری بستگی دارد عبارتند از:

• انسولینوما

علائمی مانند عرق کردن، اضطراب، سرگیجه، غش کردن و کاهش قند خون ظاهر می شود.

• گلوکاگونوما

از علائم آن می توان اسهال، تشنگی بیش از حد، پر ادراری و کاهش وزن را نام برد.

• گاسترینوما

درد شکم، زخم معده، ریفلاکس و کاهش وزن از علائم این نوع سرطان پانکراس است.

• سوماتوستاتینوما

باعث ایجاد اسهال، کاهش وزن، درد شکم و مدفوع چرب و بدبو می شود.

• ویپوما

علائم آن شامل اسهال آبکی، درد شکم و گرگرفتگی صورت است.

 

عوامل موثر در ابتلا به سرطان لوزالمعده

عوامل خطر و ریسک فاکتور های موثر بر سرطان پانکراس به انواع قابل تغییر و غیر قابل تغییر تقسیم می شوند.

۱) ریسک فاکتور های قابل تغییر

• مصرف دخانیات: سیگار کشیدن یکی از مهم ترین عوامل خطر سرطان پانکراس است. به طوری که خطر ابتلا به سرطان پانکراس در افراد سیگاری در مقایسه با افرادی که هرگز سیگار نکشیده اند، ۲ برابر بیشتر است. خوشبختانه با ترک سیگار این خطر کاهش می یابد.
• اضافه وزن: چاقی (چربی بیش از حد) عامل خطر بزرگی برای سرطان پانکراس است. احتمال ابتلا به سرطان پانکراس در افراد چاق با شاخص توده ی بدنی (BMI) ۳۰ یا بیشتر ، ۲۰ درصد افزایش می یابد.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند مواد مورد استفاده در نظافت کاری، آفت کش ها، رنگ ها و مواد شیمیایی مورد استفاده در پالایش فلزات منجر به تشکیل رادیکال های آزاد در بدن شده و خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می دهد.

۲) ریسک فاکتور های غیر قابل تغییر

• سن: با افزایش سن خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده بیشتر می شود. به طوری که میانگین سن بیماران در زمان تشخیص سرطان پانکراس ۷۰ سال است.
• جنسیت: احتمال سرطان پانکراس در مردان نسبت به زنان اندکی بیشتر است که ممکن است با مصرف بالای دخانیات در مردان مرتبط باشد.
• نژاد: نژاد آفریقایی-آمریکایی نسبت به سفیدپوستان بیشتر به سرطان پانکراس مبتلا می شوند.
• دیابت: سرطان پانکراس در افراد مبتلا به دیابت، به خصوص دیابت نوع ۲ رایج است.
• پانکراتیت مزمن: التهاب طولانی مدت پانکراس با افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس (به خصوص در افراد سیگاری) ارتباط دارد، اما بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت هرگز به سرطان پانکراس مبتلا نمی شوند.

 

بررسی های تشخیصی سرطان لوزالمعده

تشخیص سرطان لوزالمعده در مراحل اولیه دشوار است. زیرا علائم و نشانه های قابل توجهی در این مراحل وجود ندارد. بااین حال درصورت شک به سرطان پانکراس تست های زیر انجام می شود.

۱- تست های آزمایشگاهی

آزمایش خون، آزمایش ادرار، آزمون مدفوع یا تست عملکرد کبد برای تشخیص نشانگر تومور انجام می شوند. در این روش نمونه ای از خون، ادرار یا …. برای اندازه گیری برخی موارد مانند آنتی ژن 9-19CA استفاده می شود.

۲- تست های تصویربرداری

از تست های تصویربرداری جهت تشخیص سرطان و میزان گسترش آن استفاده می شود. تست های تصویربرداری رایج شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی ساده یا سونوگرافی اندوسکوپیک
• سی تی اسکن (CT)
• ام آر آی (MRI)
• اسکن PET
• عکس اشعه ی ایکس با بلع باریم
• آنژیوگرافی

۳- بیوپسی (نمونه برداری)

تشخیص قطعی سرطان پانکراس تنها از طریق نمونه برداری بافتی میسر است.

بیوپسی سرطان پانکراس ممکن است به چند روش انجام شود. دو روش معمول برای بیوپسی پانکراس عبارتند از:

• بیوپسی سوزنی (Fine Needle Aspiration – FNA)

در این روش، پزشک یک سوزن نازک را از طریق پوست شکم یا از طریق  آندوسکوپی و معده به سمت اندام می برد‌  تا به منطقه‌ای که به شدت مورد تردید قرار دارد، نفوذ کند. سپس با استفاده از سوزن، نمونه‌ای از بافت یا سلول‌های پانکراس جمع‌آوری می‌شود تا در آزمایشگاه تحت میکروسکوپ بررسی شود.

• بیوپسی کورتاژی (Core Biopsy)

این روش شامل استفاده از یک سوزن بزرگتر است که نمونه‌ای بزرگتر و قطعه‌ای از بافت را از پانکراس برداشت می‌کند. این نمونه سپس به منظور تحلیل و بررسی بیشتر به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

” در هر دو روش، پزشک ممکن است از تصویربرداری (مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن ) برای هدایت دقیق‌تر سوزن به نقطه دقیق در پانکراس استفاده کند. قبل از انجام بیوپسی، برخی از بیماران نیاز به تهیه عکس‌هایی از پانکراس با استفاده از CT scan یا MRI دارند تا موقعیت دقیق تومور مشخص شود. “

مهم است که این روش‌ها توسط پزشکان متخصص و آزمایشگاه‌های متخصص انجام شود و پس از بیوپسی، نمونه‌های جمع‌آوری شده به منظور تشخیص دقیق و برنامه‌ریزی درمانی به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.

 

درمان سرطان لوزالمعده

۱. جراحی سرطان لوزالمعده

روش های متعددی در جراحی و درمان افراد مبتلا به سرطان پانکراس استفاده میشود که عبارتند از:

• جراحی ویپل

این روش زمانی که سر غده ی پانکراس سرطانی شده باشد کاربرد دارد. در این روش جراح، سر و گردن پانکراس و گاهی کل پانکراس به همراه بخشی از معده، دوازدهه، گره های لنفاوی و سایر بافت ها را خارج میکند.

• دیستال پانکراتکتومی

این روش معمولا برای درمان تومور سلول های عصبی یا نورواندوکرین توصیه می شود. طی آن جراح دم و سایر قسمت های پانکراس و طحال را حذف می کند.

• پانکراتکتومی کامل

جراح کل پانکراس و طحال را خارج می کند. فرد بدون پانکراس می تواند زندگی کند، اما به دلیل عدم تولید انسولین ممکن است به دیابت مبتلا شود.

 

۲. شیمی درمانی سرطان لوزالمعده

در شیمی درمانی از نوعی دارو جهت ایجاد اختلال در فرایند تقسیم سلولی به منظور جلوگیری از رشد سلول های سرطانی طبق دستور بهترین متخصص شیمی درمانی در تهران استفاده می شود. در شیمی درمانی درمان به صورت دوره ای است تا در بین دوزهای تزریق دارو، بدن جهت ترمیم خود زمان لازم را به دست آورد. این روش عوارضی همچون ریزش مو، تهوع، استفراغ و خستگی دارد.

 

۳. پرتو درمانی سرطان لوزالمعده

در پرتودرمانی سرطان پانکراس با متمرکز کردن پرتوهای پر انرژی بر روی سلول های سرطانی پانکراس، آنها را از بین میبرند. در صورت وجود انسداد مجاری صفراوی یا دوازدهه، پرتودرمانی انجام شده توسط متخصص رادیوتراپی به عنوان درمان تسکین دهنده می تواند درد و سایر مشکلات گوارشی را از بین ببرد.

 

۴. درمان هدفمند سرطان لوزالمعده

درمان هدفمند نوعی درمان است که از دارو یا مواد دیگر برای شناسایی و حمله به سلول های سرطانی خاص استفاده می شود و نسبت به شیمی درمانی و پرتودرمانی آسیب کمتری به سلول های سالم وارد میکند. داروی ارلوتینیب نوعی از این مهارکننده است که برای درمان سرطان پانکراس استفاده میشود.

 

۵. درمان تسکین دهنده سرطان لوزالمعده

زمانی که تومور روی اعصاب یا اعضای نزدیک به پانکراس فشار وارد کند، درد ایجاد می شود. در صورتی که داروهای ضد درد بی تأثیر باشند، از درمان هایی استفاده می شود که روی اعصاب شکم تأثیر می گذارند. در این نوع درمان ممکن است پزشک متخصص انکولوژی دارو را به ناحیه اطراف اعصاب آسیب دیده تزریق کند و یا اعصاب را قطع کند. گاهی نیز پرتودرمانی به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی تومور را کوچک کرده و درد را کاهش میدهد.

 

 ۶ نمونه پرسش و پاسخ متداول در رابطه با موضوع سرطان پانکراس

۱) سرطان پانکراس چیست و چه علائمی دارد؟ چگونه متوجه شوم؟

پاسخ: سرطان پانکراس یک نوع سرطان بسیار خطرناک است که  علائم شامل درد شکم، کاهش وزن، اشکال در هضم و تغییرات در مدفوع می‌باشد. جهت تشخیص دقیق می بایست به متخصص مراجعه فرمایید.

 

۲) آیا عوامل خاصی برای ابتلا به سرطان پانکراس وجود دارند؟

پاسخ: بله، در افرادی که سابقه استفاده از تنباکو، چاقی، تاریخچه خانوادگی سرطان پانکراس یا برخی بیماری‌های مرتبط با کبد را دارند، احتمال سرطان پانکراس افزایش می‌یابد.

 

۳) روش‌های تشخیص سرطان پانکراس چیستند؟

پاسخ: تشخیص سرطان پانکراس شامل تصویربرداری CT scan، MRI، آزمایش خون، بیوپسی (FNA یا کورتاژی) و آزمون‌های مولکولی می‌شود. که در این مقاله به آنها پرداختیم.

 

۴) بهترین درمان برای درمان سرطان پانکراس کدام است؟

پاسخ: درمان‌های معمول شامل جراحی، شیمی درمانی، رادیوتراپی، و درمان‌های هدفمند مولکولی می‌باشند. انتخاب بهترین روش درمانی بستگی به مرحله بیماری، وضعیت فرد و صلاح دید پزشک متخصص دارد.

 

۵) چگونه می‌توان تغذیه مناسب برای بیماران سرطان پانکراس را تنظیم کرد؟

پاسخ: بیماران سرطان پانکراس باید تغذیه‌ای با بالاترین ارزش غذایی را داشته باشند. توصیه می‌شود که مصرف غذاهای با پروتئین بالا، چربی سالم مانند روغن‌های مایع ، میوه‌ها و سبزیجات غنی، و کربوهیدرات‌های سالم مانند غلات انجام شود.

 

۶) چگونه می‌توان بهترین کیفیت زندگی را از طریق تغذیه برای بیماران سرطان پانکراس ارائه داد؟

پاسخ: مدیریت مواد غذایی باید به گونه‌ای باشد که احتمال ایجاد عوارض جانبی ناشی از بیماری کاهش یابد. که شامل جلوگیری از کاهش وزن بی رویه، افزایش اشتها، و کنترل علائم هضمی مانند دل درد و تهوع است. مشاوره با کارشناس تغذیه می‌تواند در ایجاد برنامه غذایی متناسب و مناسب کمک کند.

 

جهت مشاوره و یا درخواست نوبت حضوری دکتر مریم میرزایی مقدم متخصص انکولوژی، رادیوتراپی و شیمی درمانی با شماره های ۰۲۱۸۶۱۲۶۱۹۳ ـ ۰۲۱۸۶۱۲۶۳۹۵ و اینستاگرام ایشان در ارتباط باشید.