درمان سرطان و تاثیر بر سلامت قلب و عروق

درمان سرطان می تواند یک شمشیر دو لبه باشد. پرتودرمانی و شیمی­ درمانی در درمان بیماران مبتلا به سرطان، انقلابی را به وجود آورده است. با این حال، این موارد می توانند سبب بروز بیماری های قلبی عروقی در همان افراد نیز بشوند. بنابراین لازم است عوارض این نوع از درمان ها بر قلب مشخص شود.

عوارض پرتو­درمانی می تواند شامل حمله قلبی، نارسایی قلبی و آریتمی (ضربان غیر عادی قلب) باشد. همچنین دارو­های شیمی ­درمانی قدیمی و جدید می توانند به قلب و عروق آسیب رسانده و همچنین مشکلاتی در روند انعقاد خون یا روند برداشت چربی های خونی ایجاد کنند. برخی از این اثرات در هنگام درمان توسط شیمی درمانی بروز داده و برخی نیز مدت ها پس از درمان سرطان پدیدار می شوند.

بنابرین درمان های سرطان از جمله انواع مشخصی از شیمی­ درمانی یا پرتو­درمانی می توانند سبب بروز مشکلات قلبی شوند.

تاثیر شیمی­ درمانی بر قلب و عروق

مشکلات قلبی اغلب با مجموع مقدار داروی شیمی­ درمانی تجویز شده و یا درمان به وسیله چندین نوع از آن دارو ها ارتباط دارند. از جمله دارو های شیمی درمانی که می توانند سبب آسیب های قلبی شوند عبارتند از:

• داروهای آنتراسیکلین از جمله دوکسوروبیسین (آدریامایسین)، دانوروبیسین (سروبیدین، دانومایسین) و اپی روبیسین (فارموروبیسین)
• سیس پلاتین
• کاربوپلاتین (پاراپلاتین و پاراپلاتین AQ)
• پاکلیتاکسیل (تاکسول)
• سیکلوفسفامید (پروسیتوکس)
• هرسپتین (تراستومازوب)

تاثیر پرتودرمانی بر قلب و عروق

پرتودرمانی­ های قسمت های مختلف بدن که قبل از پیوند یک سلول بنیادی مورد استفاده قرار می گیرد، قادر به ایجاد مشکلات قلبی هستند. این موضوع به مقدار مجموع تشعشعات تابیده شده به قفسه سینه و مقدار بافتی از قلب که در منطقه درمان قرار گرفته است، بستگی دارد.

انواع مشکلات قلبی ناشی از شیمی­ درمانی و پرتودرمانی

شیمی­ درمانی و پرتودرمانی می توانند سبب بروز مشکلاتی شوند که عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار داده و آریتمی ایجاد می کنند. انواع مشکلات قلبی که امکان بروز آن ها وجود دارند شامل موارد زیر هستند:

• کاردیومیوپاتی و نارسایی احتقانی قلب
• آسیب دریچه قلب که سبب تنگی یا گشادی دریچه قلب می شود
• بیماری شریان کرونری
• پری کاردیت (التهاب لایه خارجی قلب)
• فیبروز پری کاردیال (سخت شدن یا ایجاد بافت اسکار (جای زخم) بر روی پری کاردیوم)
• افیوژن پری کاردیال (تجمع غیر عادی مایعات در پری کاردیوم)
• بیماری شریان کاروتید (سختی و تنگی شریان های گردن)

علائم بروز مشکلات قلبی

علائم مشکلات قلبی بسته به نوع مشکل می توانند بسیار متغییر باشند. در این موارد مشکل تنها با انجام آزمایش های تشخیصی شناسایی می شود.

علائم مشکلات قلبی شامل موارد زیر است:

• تنگی نفس
• درد شدید در مرکز یا سمت چپ قفسه سینه (که اغلب با تنفس عمیق بدتر شود)
• تعریق، حالت تهوع یا تنگی نفس به همراه درد قفسه سینه
• گیجی یا احساس سبکی در سر
• خستگی شدید (که مانع ورزش کردن یا بازی کردن به صورت عادی شود)
• درد قفسه سینه (که مانند یک فشار قوی یا حس پر بودن احساس شده و از بازو، چانه و صورت نیز منتشر شود)
• بازه های تپش شدید قلب یا احساس ضربان غیر عادی
• کم اشتهایی
• تورم پا، مچ آن و شکم

تشخیص عوارض پرتودرمانی بر قلب

قبل از شروع درمان سرطان، جهت بررسی هر گونه تغییر در عملکرد و ساختار قلب آزمایشاتی در حین و پس از درمان انجام می شود. این آزمایش ها می توانند شامل موارد زیر باشند.

• یک آزمایش الکترو کاردیوگرام جهت بررسی میزان تپش و ریتم قلب
• یک آزمایش اکو کاردیوگرام (اکو قلبی) جهت بررسی عضله قلب و نحوه تپش آن
• یک آزمایش اسکن موگا جهت بررسی حرکت قلب و نحوه پمپاژ خون توسط آن به سرتاسر بدن
• آزمایش های خون جهت اندازه گیری مواد شیمیایی از جمله الکترولیت ها
• یک تست استرس اکو برای نشان دادن این که قلب در حین ورزش کردن و در هنگام تپش سریع تر چگونه عملکردی دارد.

پیشگیری از مشکلات قلبی

بر اساس آزمایشاتی که در طول روند درمان سرطان انجام می شود چنانچه بهترین متخصص انکولوژی تصور کند امکان آسیب دیدن قلب وجود دارد، مقدار داروهای شیمی درمانی یا پرتوهای رادیوتراپی را کاهش می دهد و یا جهت پیشگیری از آسیب بیشتر درمان را به طور کامل متوقف می کند.

گاهی اوقات قبل از تجویز دارو­های شیمی ­درمانی به بیماران پر ریسک یک دارو همانند دکسرازوکسان (زینکارد) جهت محافظت از قلب و عروق داده می شود.

با افزایش سن، خطر ابتلا به برخی از انواع بیماری های قلبی ازجمله حمله قلبی و سخت شدن شریان ها افزایش می یابد. از دیگر عواملی که می توانند خطر ابتلا به مشکلات قلبی را افزایش دهند عبارتند از:

• مصرف سیگار
• دارو­ها
• رژیم غذایی سرشار از چربی
• ورزش نکردن
• عدم برخورداری از وزن مناسب
• بیماری های مختلف شامل دیابت، فشار خون بالا و سطح کلسترول خون بالا

می توان با انجام موارد زیر خطر ابتلا به مشکلات قلبی را کاهش داد:

• عدم مصرف سیگار یا ترک آن
• دستیابی به وزنی مناسب و سالم و حفظ آن
• مصرف یک رژیم غذایی سالم و محدود کردن چربی ها در رژیم غذایی
• ورزش منظم و متداول

زندگی پس از پرتودرمانی

در صورتی که شیمی ­درمانی یا پرتودرمانی قفسه سینه سبب آسیب دیدن قلب شود، باید اقداماتی جهت محافظت از قلب برای ادامه زندگی انجام شود.

انجام ورزش هوازی به طور کلی ایمن بوده و برای قلب مفید است. اما برخی از انواع ورزش ها به طور ویژه ای برای قلب پر تنش هستند. بنابرین قبل از انجام ورزش یا شروع یک برنامه ورزشی جدید باید با تیم مراقبت سلامت مشورت نمود.

برخی شرایط از جمله بارداری یا بیماری همراه با تب بالا می توانند فشار زیادی بر قلب وارد کنند. برخی دارو­ها از جمله کوکائین، قرص های لاغری، افدرین و دارو­های ارتقا دهنده عملکرد بدن می توانند فشار وارد شده بر قلب را افزایش دهند و مشکلات قلبی را بدتر کنند.

در صورتی که یک دریچه قلبی آسیب دیده باشد، انجام فرایند های دندانپزشکی یا دیگر فرایند های پزشکی تهاجمی می تواند با وارد کردن یک باکتری به جریان خون در حین انجام فرایند منجر به بروز عفونت های شدید قلبی (اندوکاردیت) شود. از این رو جهت پیشگیری از این نوع عفونت ها قبل از انجام این اقدامات یک داروی آنتی­بیوتیک به بیمار داده می شود.

پیگیری عوارض پرتو درمانی بر قلب

تمامی افرادی که به دلیل سرطان درمان می شوند بر اساس نوع سرطان، نحوه درمان آن و نیازهای فردی نیاز به پیگیری های متداول دارند. پیگیری می تواند شامل یک معاینه فیزیکی و یک یا بیش از یک آزمایش عملکرد قلبی باشد که از جمله  آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اسکن موگا
• اکوکاردیوگرافی (اکو)
• ECG یا نوار قلب

جهت مشاوره آنلاین و یا درخواست نوبت حضوری دکتر مریم میرزایی مقدم متخصص انکولوژی، رادیوتراپی و شیمی درمانی با شماره های ۰۲۱۸۶۱۲۶۱۹۳ ـ ۰۲۱۸۶۱۲۶۳۹۵ و اینستاگرام ایشان در ارتباط باشید.