عوارض پرتودرمانی یا عوارض رادیوتراپی برای بیمار

رادیوتراپی یا پرتودرمانی به طور اختصاصی به درمان سرطان می‌پردازد. در این روش توسط متخصص رادیوتراپی پرتودرمانی، از دز بالای اشعه برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و کوچک نمودن آن‌ها استفاده می‌شود.

آیا رادیوتراپی عوارض دارد؟

رادیوتراپی نه تنها باعث نابودی و توقف رشد سلول های سرطانی می شود، بلکه ممکن است بر روی سلول های سالم اطراف نیز تاثیر بگذارد. آسیب دیدن سلول های سالم، یکی از عوارض رادیوتراپی می باشد. بسیاری از بیماران بعد از رادیوتراپی، احساس خستگی می کنند.

عوارض این شیوه درمانی به ناحیه ای که تحت درمان قرار می گیرد نیز بستگی دارد. به عنوان مثال، رادیوتراپی سرطان سینه می تواند با عوارضی مانند خستگی، تورم و سفتی سینه ها همراه باشد. اسهال، خستگی، ریزش مو، تهوع و استفراغ و تغییرات پوستی از جمله عوارض رادیوتراپی در پرتودرمانی ناحیه لگن می باشد.

دوره درمانی رادیوتراپی

رادیوتراپی معمولاً به عنوان دوره ای و بصورت، روزانه در طی چند هفته انجام می شود. قبل از شروع درمان، متخصص رادیوتراپی و انکولوژی شما، روند درمان را طراحی میکنند که در آن نوع رادیوتراپی، تعداد جلسات درمانی و تعداد دوره های آن برای شما مشخص می شود.

سلول های سالمی که حین رادیوتراپی آسیب می بینند، طی چند ماه بعد از درمان بهبود می یابند. گاهی ممکن است مدت زمان بهبودی کمی طولانی شود.

عوارض رادیوتراپی شامل

• واکنش های پوستی
• بی اشتهایی
• تورم ناحیه
• درد
• ریزش مو در زیر بغل (رادیوتراپی پستان)
• گلودرد
• خستگی
• درد در غدد لنفاوی
• تغییر در شکل و رنگ پوست
• حساسیت روی دنده ها
• عوارض جانبی دیررس
• تهوع و استفراغ

که در ادامه مقاله به مهمترین آنها می پردازیم.

عوارض جانبی پرتودرمانی

پرتودرمانی می تواند مانند سایر درمان ها برای بیمار عوارضی داشته باشد. خوشبختانه اکثر عوارض موقتی و قابل کنترل می باشند. مشکلاتی که به عنوان عوارض پرتو درمانی در حین درمان ممکن است پیش آیند، گرچه ناخوشایند می باشند، ولی اغلب عوارض حاد یا خطرناک نبوده و با گذشت زمان از بین می روند (چند هفته پس از اتمام درمان).

بروز عوارض، به نحوه درمان و منطقه درمانی و میزان تحمل بدن بیمار و مقادیر پرتو (دوز رادیوتراپی) بستگی دارد. بسیاری از بیماران در حین درمان هیچ گونه عوارض جانبی ندارند و به راحتی به فعالیت های روزمره زندگی خود می پردازند. البته ممکن است عوارض عمومی نیز در جریان پرتودرمانی پیش آیند، مثل احساس خستگی، رخوت و افسردگی.

برخی از عوارضی که در این بیماران ظاهر می شوند اصولا مربوط به عوارض کلی سرطان می باشد. به هر صورت مراقبت از بیمارانی که رادیوتراپی می شوند شامل مراقبت های عمومی، مراقبت های اختصاصی و مراقبت های روانی می گردد.

عوارض رادیوتراپی معمولا در ناحیه ای است که درمان انجام میشود. یکسری از عوارض عمومی هستند مانند:

• احساس خستگی و ضعف در رادیوتراپی

🎗 ممکن است در طی درمان، به دنبال استرس ناشی از بیماری، تاثیر پرتودرمانی یا مدت طولانی انتظار، مراجعات مکرر روزانه، دچار خستگی شوید. این حالت موقت بوده و پس از پایان درمان از بین میرود.
🎗 سعی کنید بیشتر استراحت کنید.
🎗 زمان خواب شبانه و استراحت میان روز خود را افزایش دهید.
🎗 می توانید کار روزمره خود را ادامه دهید ولی نباید کارهای سنگینی را که در توانتان نیست به خود تحمیل کنید.
🎗 انجام ورزش های سبک مانند پیاده روی و نرمش های ملایم، در کاهش خستگی ناشی از رادیوتراپی میتواند کمک کننده باشد.

• تهوع و استفراغ در رادیوتراپی

🎗 سعی کنید غذا را به مقدار کم و دفعات بیشتر از سه وعده غذایی معمول استفاده کنید. (به عنوان مثال شش بار در روز ولی به مقدار کم)
🎗 مصرف مایعات، نیم ساعت قبل یا بعد از غذا میتواند کمک کننده باشد ولی در حین غذا ترجیحا مایعات ننوشید.
🎗 از مصرف غذاهای محرک، پر ادویه، سرخ شده، چرب و دیرهضم بپرهیزید. غذاهای داغ یا پر عطر و بو میتواند این حالت شما را تشدید کند. در این حالت میتوانید پس از کمی سرد شدن غذایتان را میل کنید و چاشنی های پرعطر و بو، به غذایتان اضافه نکنید.
🎗 بهتر است قبل از پرتودرمانی شکم، حداقل به مدت یک ساعت معده خالی باشد.
🎗 درصورتی که مشکل شما تهوع صبحگاهی است سعی کنید یک ساعت پس از برخاستن از خواب، اولین وعده غذایی را میل کنید.
🎗 خوردن غذاهایی که دوست دارید و بودن در جمع عزیزان و دوستان میتواند این حالت را بهبود دهد.
🎗 آبنبات های خوشطعم یا قرص نعنایی در صورت تمایل میتواند کمک کننده باشد. (آبنبات های ترش و محرک در صورت وجود زخمهای دهانی بهتر است مصرف نشود)
🎗 در صورتیکه زخم یا مشکلات دهانی ندارید میتوانید آبلیموی ترش تازه و آبغوره و چاشنی های ترش همراه غذا صرف کنید.
🎗 در صورت احساس تهوع، میتوانید در هوای آزاد چند نفس عمیق بکشید و سعی کنید روی فعالیت یا فکر مطلوبی تمرکز کنید تا ذهنتان از موضوع منحرف گردد.
🎗 هم صحبتی با دوستان و نزدیکان، شنیدن موسیقی و دیدن برنامه ها و فیلم های شاد و مفرح و مورد علاقه، میتواند از احساس تهوع بکاهد.
🎗 رعایت بهداشت دهان و دندان میتواند حالت تهوع را کاهش دهد.
🎗 اگر تهوع شما آزاردهنده و مکرر بود، میتوانید به پزشک متخصص رادیوتراپی مراجعه کنید تا در صورت لزوم برای شما دارو تجویز شود.

• بی اشتهایی در رادیوتراپی

برای افزایش اشتها میتوانید:
🎗 در جمع دوستان و محیط های شاد و مفرح با فضای مطلوب غذا میل کنید.
🎗 غذای روزانه را در وعده های متعدد ولی در حجم کمتر و با تنوع بیشتر میل کنید.
🎗 کمی قدم زدن در فضای سبز و آزاد میتواند کمک کننده باشد. لباس های آزاد و نرم و نخی بپوشید. (مخصوصا لباس زیر)
🎗 سعی کنید از مایعات با انرژی بالا (شیر پرچرپ، عسل، ماست، بستنی و خامه) استفاده کنید.
🎗 اگر دهانتان زخم است، میتوانید از نی برای نوشیدن مایعات استفاده کنید.
🎗 در صورت دلپیچه یا اسهال، توصیه میشود از خوردن میوه و سبزیجات خام و غذاهای پرچرب و محرک اجتناب نموده و از نان سوخاری، برنج، ماست، تخم مرغ، سیب زمینی آبپز، مرغ و ماهی در رژیم غذایی خود استفاده کنید. برای جبران مایعات از دست رفته در این حالت می بایست مصرف مایعاتی مثل آب سیب، آب گوشت، چای کمرنگ و دوغ را افزایش داد. (ترجیحا مایعات طبیعی به جای نوشیدنی های صنعتی استفاده نمایید)

• مشکلات پوستی در رادیوتراپی

التهاب و قرمزی پوست در ناحیه درمان کاملا طبیعی است. این حالت ممکن است مانند حالت آفتاب سوختگی و قرمزی، خشکی، تیره شدن و پوسته پوسته شدن تظاهر کند و در مناطق و پوست های حساس میتواند مانند سوایر سوختگی ها تاول یا ترشح ایجاد کند. این تغییرات حدود 2 الی 4 هفته پس از شروع درمان بسته به حساسیت پوست و نوع پرتو و طرح درمان میتواند بروز کند.

برای کاهش عوارض پوستی به نکات زیر توجه کنید:
🎗 بدون اینکه روی تغییرات جزیی پوستتان تمرکز کنید و مدام نگران آن باشید مراقب تغییر حالت پوست خود باشید.
🎗 لباس های تنگ و چسبان در ناحیه درمان نپوشید. سعی کنید از لباس های کتان، پنبه ای، نخی و گشاد در ناحیه درمان استفاده کنید.
🎗 از مالدین و خاراندن و خراشیدن ناحیه درمان اکیدا خودداری کنید.
🎗 پوست ناحیه درمان را در معرض تماس با هیچ ماده فیزیکی (فلزات و بدلیجات) یا شیمیایی (پودر، عطر، مام، لوسیونهای پوستی و…) قرار ندهید.
🎗 از مصرف کرم ها و لوسیون یا عطر و دئودورانت و اسپری یا پماد در این ناحیه خودداری کنید.
🎗 در مواردی که پزشک متخصص انکولوژی، لوسیون یا کرم و پماد مخصوصی برای شما تجویز می کند در همان روز و به همان میزان و طریقه تجویزشده استفاده کنید. بهترین زمان مصرف ترجیحا بلافاصله پس از هر جلسه پرتودرمانی است. بطوری که در مراجعه جلسه بعدی پرتودرمانی، بقایای کرم روی ناحیه درمان باقی نماند. مصرف خودسرانه پمادها یا لوسیون های ترمیم کننده می تواند وضعیت پوست شما را بدتر کند.
🎗 از تراشیدن مو در ناحیه درمان خودداری کنید. استفاده از ماشین های اصلاح که موها را کوتاه میکند بلامانع است.
🎗 سعی کنید منطقه درمان در معرض تابش نور مستقیم خورشید قرار نگیرد و از لباس پوشیده یا کلاه، بسته به ناحیه درمان استفاده کنید.
🎗 از سردکردن و گرم کردن (کمپرس یخ یا کیسه آب گرم) و هر تحریکی در ناحیه درمان خودداری کنید.
🎗 از شستشوی مکرر ناحیه درمان اجتناب کنید.
🎗 میتوانید با آب ولرم حمام کنید و ناحیه درمان را با دست و صابون بچه بشویید، از لیف و کیسه و حوله سفت استفاده نکنید.

• تغییرات سلول های خونی در رادیوتراپی

پرتودرمانی بسته به ناحیه درمان یا استفاده از شیمی درمانی همزمان، میتواند باعث کاهش گلبول های سفید و پلاکت خون شما شود. این تغییرات معمولا گذرا و موقتی است. کاهش تعداد آنها نباید به میزانی باشد که مقاومت بدن شما را بیش از حد کاهش داده یا سبب خونریزی شود. همچنین پرتودرمانی در برخی از مناطق خونساز، میتواند باعث کاهش گلبول های قرمز یا به عبارتی کم خونی گردد.
به همین دلیل به طور منظم توسط پزشک متخصص انکولوژی پرتودرمانی، در صورت لزوم درخواست آزمایش شمارش سلول های خونی شده و نتیجه آن کنترل میشود. در صورت کاهش بیش از حد انتظار سلول خونی، ممکن است برای برگشت به حالت طبیعی، دارو یا رژیم غذایی خاصی تجویز شود یا چند روز درمان قطع شود.
کاهش گلبولهای سفید خون به دنبال رادیوتراپی، توانایی بدن را در مقابله با عفونت ها کاهش میدهد. بنابراین بدن شما مستعد ابتلا به عفونت های مختلف میشود.

برای پیشگیری از عفونت:
🎗 دست های خود را قبل از غذاخوردن و بعد از اجابت مزاج با آب و صابون بشویید.
🎗 از تماس نزدیک، دست دادن، روبوسی کردن با کسانی که دچار عفونت های تنفسی مانند سرماخوردگی، آبله مرغان و … هستند دوری کنید.
🎗 از رفت و آمد در محیطهای شلوغ و پرجمعیت (مراکز خرید-سینما) بپرهیزید.
🎗 از تماس نزدیک با کودکانی که به تازگی واکسن سرخک، سرخجه، فلج اطفال و آبله مرغان گرفته اند، اجتناب کنید.
🎗 تب یکی از مهمترین نشانه های عفونت است. (بالاتر از 2/83 درجه سانتیگراد)

• مشکلات احساسی در رادیوتراپی

🎗 احساس اضطراب، افسردگی، ترس، خشم و تنهایی نباید شما را نگران کند. طبیعی است که این بیماری روی احساسات و عواطف شما اثر بگذارد. برای برطرف کردن و کاهش فشارهای روانی ناشی از بیماری یا روند درمانتان، معاشرت با دوستان، افراد فامیل، مدیتیشن، تمرینات و فعالیت های ورزشی و تمرکزی و استراحت در شرایط دلخواه، به رسیدن شما به احساس آرامش کمک میکند.

جهت مشاوره و درخواست نوبت دکتر مریم میرزایی مقدم متخصص رادیوتراپی، انکولوژی و شیمی درمانی با شماره های ۶۶۱۲۶۰۴۴ – ۶۶۱۲۶۰۶۵ و اینستاگرام ایشان در ارتباط باشید.